(Se é a primeria vez que les sobre isto é recomendable que visites a páxina Brillo do ceo nocturno)
Ás veces hai que aproveitar o tempo que se ten e estas medidas son un exemplo diso, xa que se fixeron maiormente durante noites con presenza de Lúa chea todo tempo, mais hai datos de proveito e que nos din que en Tamallancos, en Ourense, hai un ceo predominantemente escuro, mais rodeado de contaminación luminosa apreciable cando hai nubosidade. Así o demostran as gráficas nas que hai que fixarse nas horas nas que non hai Lúa ou está moi baixa (segunda metade da noite) para ver que do 23 ao 26 de febreiro con ceos predominantemente despexados, cando o satélite está baixo ou non está chégase a medir ata 21 magnitudes, o que indica un ceo escuro. Mentres que o 3, 4 e 5 de marzo, con ceos predominantemente cubertos e algunha choiva intensa, xa se ve na primeira metade da noite, antes da saída da Lúa, medidas de 19 magnitudes, que indican un ceo máis brillante debido ao reflexo da luz nas nubes.
O SQM instalouse ao norte do núcleo de Tamallancos, que está a 16 km ao norte da cidade de Ourense, e a xulgar por estas medidas o lugar goza dunha boa saúde en termos de escuridade do ceo, mais habería que atender a ese brillo que aparece coa presenza de nubes.
A exposición sobre contaminación luminosa dos colegas de Agrupación Astronómica Ío da Coruña que estivo semanas atrás no instituto Castelao de Vigo e na Escola Oficial de Idiomas da mesma cidade continua o percorrido pola cidade olívica e está agora e ata o día 5 de abril no Centro de Visitantes do Parque das Illas Atlánticas no Casco Vello, moi preto da Colexiata.
Como culminación da exposición organizamos xunto coa Asociación Astronómica Rías Baixas unha charla sobre contaminación luminosa e astronomía no mesmo centro de visitantes o martes 3 de abril ás 19.00h. Ao final da charla haberá un roteiro polo Casco Vello para poñer en práctica os aspectos críticos da iluminación artificial tratados durante a actividade.
Temos no noso dicionario o termo avelaíño mais en feminino ten unha acepción que nos interesa moito para o noso traballo.
Fonte da imaxe: Galipedia
Avalíña, velairiña ou matacandís:
Bolboreta nocturna da suborde dos heteróceros, de corpo arredondado e piloso, ás longas e estreitas, voo rápido e da que existen diversas especies.
A influencia da luz nos insectos é tal que hasta no dicionario da Real Academia Galega aparecen os seguintes exemplos de uso:
Dúas avelaíñas voaban sen cesar arredor do farol. Arredor do farol había varios matacandís.
Cómpre ter en conta a vida nocturna para decidir como iluminar a noite, senón animais coma este ou os vagalumes (lucecús) acabarán desaparecendo e con eles estas belas palabras da nosa lingua.
O xoves 15 de marzo ás 20.00 faremos un obradoiro sobre contaminación luminosa na Escola Oficial de Idiomas de Vigo. A actividade está aberta para todo o público.
Complementariamente dende o día 5 e ata o día do obradoiro no vestíbulo da escola poderase ver a exposición A contaminación luminosa depende de nós, unha exposición de 3 paneis obra da Agrupación Astronómica Ío da Coruña, e dunha pequena exposición de telescopios da Asociación Astronómica Rías Baixas.
O obxectivo xeral do obradoiro é capacitar aos asistentes para criticar e valorar calquera tipo de iluminación artificial noctura dando as ferramentas necesarias para coñecer as consecuencias que os diferentes tipos de luz teñen na contorna na que se instalan.
Aprenderemos a diferenciar a mala e a boa iluminación, por que as temperaturas de cor son importantes, que cambios e consecuencias supuxo a tecnoloxía LED e a súa instalación desenfreada; falaremos de diferentes estudos científicos en materias diversas como economía, delincuencia, bioloxía, saúde, seguridade vial, medio ambiente, entre outros, e descubriremos como medir e interpretar resultados de contaminación luminosa para poder mergullar nesta problemática sen perdernos.
O desenvolvemento farase con exemplos reais, con xogos e favorecendo a participación dos asistentes.
(Se é a primeria vez que les sobre isto é recomendable que visites a páxina Brillo do ceo nocturno)
Mentres un dos SQM está polo interior de Galicia o outro anda pola costa. O IES Castelao de Vigo prestou as súas instalacións para instalar o SQM e medir o brillo do ceo nocturno e tamén para falar sobre contaminación luminosa aos mozos de 1º de Bacharelato.
Este instituto atópase nunha zona alta de Vigo, xusto onde comezan as estradas que levan a outras zonas máis altas xa fóra do centro da cidade que son periféricas. Diante do instituto atópanse tres fontes que fan de rotondas cunha considerable iluminación artificial instalada. A iluminación da zona non é moi diferente á doutros sitios e hai unha mestura interesante das típicas luces das que se instalaban antes nas estradas con outras máis novas que teñen un bo diseño: ben direccionadas e amarelas. Mais nas grandes cidades os contaminadores son moitos e os resultados destas medidas amosan resultados interesantes: as noites con nubes o brillo é tal que se mide por debaixo de 15 magnitudes. É a primeira vez que os nosos medidores chegan a estes valores, nin na EOI, moi preto deste instituo, nin na Praza Elíptica, no centro da cidade, aínda que ao lado do monte do Castro que ten unha iluminación moi baixa, vimos ceos tan brillantes. Será interesante facer un seguimento continuo nestes lugares e comparar os resultados co fotómetro que Meteogalicia ten no porto de Vigo. ¿Estará aumentando a contaminación luminosa na cidade ou é algo puntual no lugar onde se atopa o instituto Castelao? Observando con calma a iluminación da megarrotonda que hai no cruce onde está o instituto podería ser esta a culpable de gran parte do problema. Comentar que os fotómetros usados en cada caso son diferentes e que estamos a traballar na súa calibración. As diferenzas entre lugares poden variar despois disto.
A continuación as gráficas que mostran os resultados obtidos.
(Se é a primeria vez que les sobre isto é recomendable que visites a páxina Brillo do ceo nocturno)
Desta volta o SQM viaxou ao interior de Galicia e tocoulle a Toén, en Ourense, concretamente ao lugar de Trellerma, grazas a un colaborador do noso colectivo. A uns pouco quilómetros ao oeste da cidade de Ourense e ao sur do río Miño atopamos un ceo algo máis brillante do esperado, pero con pouca contaminación luminosa en xeral. Curiosamente e a pesar de medir en noites principalmente despexadas non se chega ás 20 magnitudes e as poucas veces que si se obteñen estas medidas son durante intervalos nubosos. É dicir, con nubes o ceo é máis escuro, comportamento de ceos sen contaminación luminosa (se a houbese esta reflectaríase nas nubes). En defintiva Trellerma é un lugar con escasa contaminación luminosa como se observa nas seguintes gráficas.
(Se é a primeria vez que les sobre isto é recomendable que visites a páxina Brillo do ceo nocturno)
San Adrián de Cobres está no concello de Vilaboa, na costa norte da Ría de Vigo na enseada da Illa de San Simón, a carón da Ponte de Rande. Pola beira do mar trascorre a estrada N-554, arranxada non hai moitos anos. O punto onde se mediu está na beira desta estrada, preto do porto deportivo de San Adrián de Cobres e ao lado dun campo de fútbol.
As noites nas que se mediron foron pouco anubradas en termos xerais e os resultados foron mellor do esperado. Nin sequera a proximidade da Ponte de Rande que conta xa con LEDs brancos de considerable potencia parece estropear o ceo desta zona que ocupa un lugar privilexiado na Ría de Vigo.
Nas gráficas pódese comprobar como o ceo escurece co paso da noite en parte pola posta da Lúa e máis polo cese da actividade humana. Nás gráficas dos días 20 e 22 vense un par de horas con medidas de entre 18 e 18,5 magnitudes que moi probablemente se explican polas luces do campo de fútbol, é dicir, moita luz da que se usa no campo non cumple a función de iluminar o terreo de xogo e vai directamente ao ceo.
(Se é a primeria vez que les sobre isto é recomendable que visites a páxina Brillo do ceo nocturno)
Broullón está en Moaña, Pontevedra, na estrada que une este municipio con Marín, xa do lado da Ría de Pontevedra. Queda ao carón do Corredor do Morrazo e aí estreamos o novo SQM que mercamos recentemente. Os resultados son bos. A pesar de haber lúa hai moitas medidas feitas sen a súa presenza. As primeiras noites, con nubes, o brillo do ceo é considerable (17-18 magnitudes), pero as últimas, despexadas, tomáronse medidas de máis de 19,5 magnitudes. Non son malos resultados para un lugar que se atopa fronte a Vigo e non moi lonxe do centro da vila de Moaña. Seguramente a altura á que se atopa este lugar axuda a obter unhas medidas que mostran un ceo pouco contaminado. Aínda que o aumento de brillo con nubes significa que a contorna si está moi contaminada, xa que o brillo de lugares moi contaminantes, como Vigo e probablemente Cangas e o propio centro de Moaña chega ata este lugar reflectido nelas.
Polo de agora as luces de Nadal aínda chegan máis tarde que a Lotería, pero a este ritmo a saber…
O encendido das luces de Nadal é toda unha festa en xeral e, en particular, en Vigo foi todo un acontecemento, como cada cousa que ten lugar na cidade dende que está Abel Caballero de alcalde. Non hai nada malo nisto, o problema é a mensaxe que se dá facendo unha festa de cousas que non son para nada boas: aínda queda aun mes para Nadal! Pero haberá que comezar polo principio:
En Vigo existe unha rotonda cunha pantalla LED circular con non pouca potencia. Entre outros usos é unha pantalla de publicidade pero tamén de cine ao aire libre. A luz que emite esta pantalla chega ata varias alturas dos edificios veciños, pero a ninguén parece importarlle.
Rotonda na rúa Rosalía de Castro de Vigo. Fotografía: Faro de Vigo.
Xa houbo hai tempo problemas noutra zona da cidade por pantallas de publicidade excesivamente potentes, pero aínda queda moito para que se escoiten estas queixas.
Dende hai un tempo na cidade estanse a mudar as luces das rúas do centro. A verdade é que a corrección da dirección das luces é moi correcta, pero no así da cor, como non podería ser doutro xeito estanse a instalar luces LED brancas que nalgúns sitios chegan a cegar e que non son nada boas como xa dixemos en varias ocasións. Ademais de xenerar grandes contrastes moi incómodos.
Esquerda: nova iluminación na rúa García Barbón. Dereita: a antiga en Rosalía de Castro. Vigo.
Os cambios continúan e está previsto facer obras no barrio de Coia onde se substituirán os volcáns da Avda. de Castelao por unha fervenza de auga e… luces. Tamén Teis, na entrada do Barrio das Flores vaise facer unha nova praza na que se va a instalar nova iluminación, como se a actual non fose suficiente.
E chegou novembro e empezan os praparativos de Nadal e en Vigo comezan a aparecer bólas xigantes de luces e unha árbore que cada ano ten máis altura e, polo tanto, máis luces. O peor de todo é que seguimos vendendo a luz, o exceso de luz, como calidade de vida e riqueza, e xa non é que unha luz sexa un voto, é que agora as lucen véndense do mesmos xeito que se vendeu no seu día a Cidade da Cultura de Galicia ou a estación do AVE de tren de Vigo, que estaban e están ben só porque foron deseñadas por arquitectos de fama mundial, pois o mesmo as luces: Vigo ten as mesmas luces que Nova Iorque.
Poderá pensar alguén que estamos defendendo que non haxa luces de Nadal. Nada máis lonxe da realidade. Galicia, e España, está nunha seca sen precedentes (non imos falar da multitude de fontes que hai nas cidades porque non é o noso obxectivo, pero non quere dicir que non nos preocupe), o cambio climático é indiscutible e a mesma cidade que está pedindo aforrar auga, que está implorando porque chova, presume de ter cada ano máis luces de Nadal que aumentan o consumo eléctrico e, polo tanto, a emisión de contaminantes á atmosfera. É urxente racionalizar o consumo eléctrico por este tipo de iluminacións que nin son necesarias durante un mes nin son necesarias nas cantidades que se instalan. Xa non se trata de que as luces de Nadal se espallan en todas direccións sen control, que se instalan porque son estimulantes (demostración de que a luz non é inocua) ou que impidan o noso dereito a gozar da noite como o que é, noite. Falamos de malgasto enerxético e de aumento de produción de enerxía con todas as súas consecuencias.
Cando falamos de contaminación luminosa e seres vivos, incluida a saúde dos seres humanos, nombramos moito á melatonina, que é unha hormona que o noso corpo segrega cando non recibimos luz. Aquí unha explicación moi breve do que é este composto.
Esta hormona é responsable de regular e controlar moitos procesos biolóxicos do noso organismo, ademais de que é a encargada de sincronizar o noso reloxo interno. Por exemplo, nalgúns mamíferos a melatonina influe no inicio e fin do período de reprodución, no inicio da hibernación e outras actividades estacionais. Por suposto grazas á melatonina o corpo sabe que é de noite e prepárase para durmir e a ausencia mantén aos nosos sentidos en alerta e atentos para facer os nosos labores diurnos.
A luz provoca a secreción de melatonina que se transporta por todo o corpo sincronizando as nosas funcións biolóxicas co ciclo día-noite. Fonte da imaxe.
En estudos recentes demostrouse que a melatonina é capaz de influír na ralentización da evolución de certo tipo de cancros e, incluso, parece que o defecto de melatonina no organismo durante longos períodos de tempo ten consecuencias sobre todo nos cancros de mama e próstata.
A secreción de melatonina non se produce cando un ser vivo está exposto a luz similar á do sol, que ten moito de luz azul e pouco de vermella e outras cores (rangos espectrais é o termo máis técnico) e se produce na ausencia de luz con compoñente azul. Polo tanto, permanecer de día en lugares pechados iluminados con luz artificial sen compoñente azul envía unha mensaxe ao organismo de que non é de día ou de que estamos próximos á noite, mentres que permanecer exposto á luz durante a noite fai entender ao noso corpo que non toca durmir. Ámblas dúas situacións teñen efectos perxudiciais para o noso organismo e no estado de ánimo.
